Prezentujemy informacje o rozszerzeniu granic miasta i gminy Garwolin w latach 20. i 30. XX w. Ciekawostką jest przypomnienie, skąd pochodzi nazwa Aleksandrówka, oraz sugestia, żeby ją „odkomunizować”. Mamy także okazję poznać reakcję ludności żydowskiej na plany zmiany struktury społecznej miasta i gminy.
Gazeta Świąteczna, 25 stycznia 1925, nr 4
Listy do Gazety Świątecznej.
Z Garwolina, miasta powiatowego na Mazowszu, pomiędzy Warszawą a Lublinem. Niewielkie to miasto — Garwolin: ma kilka tysięcy ludności, w połowie chrześcjańskiej, a w połowie żydowskiej. Żydzi trudnią się, jak wszędzie, głównie handlem, chrześcjanie zaś uprawą roli, a w części również handlem i rzemiosłami. Garwolin jest miastem starodawnem i właśnie rok temu mógł obchodzić pięćsetną już rocznicę nadania mu praw miejskich przez księcia mazowieckiego Janusza. Kościół parafjalny zbudowano w nim w roku 1466 – i stał od tego czasu przeszło półczwarta wieku, aż w roku 1825 (czyli przed stu laty) zgorzał podczas pożaru miasta. W kilkanaście lat po tym pożarze parafjanie zbudowali kościół nowy, który do dziś dnia stoji. Jest to wspaniała świątynia murowana i mogłaby śmiało stać choćby w stolicy. Obecnie miasto czyni usilne zabiegi o rozszerzanie swych granic. Łączy się ono z dawnym folwarkiem Budzeniem, rozprzedanym przed 40-tu laty na drobne działki, które są poprzegradzane gruntami należącemi do miasta. Prócz tego ściśle łączy się z Garwolinem obszar około stumorgowy, zwany gruntem poduchownym. Należał on dawniej do dóbr kościelnych, lecz po powstaniu w 1863 roku został przez rząd rossyjski zabrany i sprzedany komuś, a następnie rozkupili go na działki przeważnie mieszczanie. Z drugiej strony miasta leży posiadłość wydzielona z dóbr Czyżkowa, a zwana Aleksandrówką. Wielki czas byłoby tę nazwę zmienić lub całkiem zarzucić, bo nadano ją tej miejscowości na pamiątkę przejazdu przez Garwolin cara moskiewskiego Aleksandra Drugiego z ojcem, Mikołajem Pierwszym. Na Aleksandrówce była wówczas poczta i tu popasali.
Mieszkańcy zarówno Budzenia i osad na dawnym gruncie poduchownym, jak i owej Aleksandrówki, mają wielką niewygodę, bo choć mieszkają jakby w Garwolinie, to jednak należą do gmin sąsiednich: Woli-Rębkowskiej i Górzna, i w urzędach tych gmin sprawy swe załatwiać muszą. Nadto mieszkańcy Aleksandrówki, uważanej za przedmieście Garwolina, płacili dawniej podwójne podatki, bo i miejskie i gminne, więc po zaprowadzeniu rządów polskich wycofywali się od łączności z miastem, choć woleliby odłączyć się od gminy. Już przeszło rok temu wszystkie te trzy miejscowości wystąpiły z prośbą o połączenie ich z miastem, a rada miejska jednocześnie prośbę przyjęła i rozpoczęła starania, aby uzyskać stosowne rozporządzenie rządu. Rozszerzenie Garwolina jest potrzebne nietylko dla tych podmiejskich miejscowości, ale i dla samego miasta, które jest już bardzo ciasno zabudowane i z powodu ciasnoty nie może się należycie rozrastać.
Sprawa jest prosta i mogła być szybko przeprowadzona, lecz, niestety, natrafiła na nieprzewidziane przeszkody. Już przeszło rok temu zarząd miasta rozpoczął starania w urzędzie powiatowym i wojewódzkim, lecz stosownego zarządzenia doczekać się nie może. Wciąż żądane są jakieś wyjaśnienia, to uzupełnienia, to znów szczegółowe plany, i sprawa się przewleka. Licho nadało, że połączono ją jeszcze ze sprawą „reformy rolnej” i wynikły z tego nowe powikłania. Cieszy się z tego tylko ludność żydowska, bo jest przeciwna rozszerzeniu miasta. Ciasnoty się ona nie boji, bo do niej przywykła, nie chce zaś powiększenia się chrześcjańskiej ludności miasta ze względu na swój udział w jego zarządzie. Obecnie jest w Garwolinie chrześcjan mających prawo głosu na wyborach do rady miejskiej 2805, a żydów 2124. Po przyłączeniu przedmieść liczba głosów chrześcjańskich zwiększy się o kilkaset i dlatego rozszerzenie Garwolina nie wszystkim dogadza. Ale tembardziej właśnie urzędy nasze powinny przyśpieszyć tę ważną dla Garwolina sprawę. Garwolak
Dziennik Ustaw, 1925, nr 40, poz. 390
Dziennik Ustawa, 1934, nr 32, poz. 294
Artykuł pobrano z Polony, jego oryginał znajduje się w Bibliotece Narodowej. Akty prawne pobrano z elektronicznej wersji Dziennik Ustaw.
