Znaleźliśmy opisy Garwolina i Żelechowa z 1966 r. Zawierają one bardzo wiele ciekawych informacji faktograficznych. Są to fragmenty artykułu pt.Sześćdziesiąt cztery miasta województwa warszawskiego („Notatki Płockie” 1967, nr 2).
Garwolin
GARWOLIN – miasto powiatowe nad rzeką Wilgą przy linii kolejowej i szosie z Warszawy do Lublina. 22,3 km2, 7,7 tys. mieszk., w tym 3,6 tys. mężczyzn (1966). Powiat: 1.115 km2; nakłady inwestycyjne w latach 1961—65 na mieszkańca — 10.046 zł.
Osada Garwolin została prawdopodobnie założona w XII w. W 1386 r. A. Ciołek z Ostrołęki, chorąży płocki, uzyskał dla swoich dóbr, w tym i dla wsi Garwolin, prawo chełmińskie. W 1407 r. wieś Garwolin nabył Janusz I, książę mazowiecki, który zapewne nadal jej miejskie prawo chełmińskie. Jako miasto Garwolin występuje po raz pierwszy w 1420 r. W 1481 r. Garwolin otrzymał od księcia mazowieckiego Konrada III prawo odbywania cotygodniowego targu i 3 dorocznych jarmarków, czwarty jarmark został nadany przez księżnę mazowiecką Annę w 1508 r. W 1525 r. istniały w Garwolinie cechy kowali, ślusarzy, garbarzy, mieczników, paśników, siodlarzy i czapników. Po inkorporacji Mazowsza do Korony w 1526 r. Garwolin stał się miastem królewskim, a od 1539 r. — ośrodkiem powiatu. W roku 1564 Garwolin posiadał 30 1/2 włóki chełmińskiej. Miasto miało 260 domów, ratusz, postrzygalnię i łaźnię. Wśród 204 rzemieślników było 63 piwowarów, 38 piekarzy, 28 prasołów, 22 kowali i ślusarzy, 12 krawców, 9 kuśnierzy. W 1569 r. było już 79 piwowarów, a w 1616 r. ogólna liczba rzemieślników wynosiła 262. W końcu XVI w. plebanem w Garwolinie był Kasper Sadłoch, odznaczający się dużą wiedzą oraz przedsiębiorczością, znany zwłaszcza jako budowniczy mostu na Wiśle w Warszawie.
W 1558 r. miasto zniszczył pożar. Wojny połowy XVII w. położyły kres rozwojowi miasta. Po 1660 r. Garwolin miał jedynie 50 domów, 233 place zaś były puste; z rzemieślników pozostało tylko 6 piwowarów. Po zniszczeniach wojennych miasto nie mogło się długi czas podźwignąć. W 1674 r. liczyło zaledwie 500 mieszk.
Dopiero w drugiej połowie XVIII w. nastąpiło ożywienie gospodarcze; w Garwolinie rozwinął się przemysł szklarski. W 1777 r. miasto miało 81 domów i ok. 480 mieszk., a w 1810 r. — 132 domy i 808 mieszk. W 1822 r. spłonęła połowa domów w mieście; również w 1825 r. i 1854 r. Garwolin poniósł od pożarów dotkliwe straty. W pożarze w roku 1854 na 294 domy spłonęło 115. Mimo to liczba mieszkańców wzrastała i w 1857 r. wynosiła 1621. Z rzemiosł dobrze rozwijało się w tym czasie kuśnierstwo. W okresie powstania styczniowego stoczono kilka potyczek zarówno w mieście, gdzie stała załoga rosyjska, jak i w jego okolicach. W maju 1864 r. powstańcy zadali tu dotkliwe straty wojskom rosyjskim. Utworzenie w 1867 r. powiatu garwolińskiego oraz otwarcie w 1877 r. linii kolejowej Warszawa—Kowel przyspieszyły rozwój miasta. W 1897 r. liczba jego mieszkańców wynosiła już 5341, w 1910 r. — 5216, a w 1921 r. — 5336.
W okresie międzywojennym Garwolin stal się znany z wyrobu kożuchów. W 1939 r. liczba ludności wynosiła 8000. W okresie II wojny światowej miasto zostało zniszczone w ok. 70%. W wyniku represji dokonanych na miejscowej ludności przez hitlerowców oraz eksterminacji Żydów liczba mieszkańców Garwolina spadła do 5500 w 1945 r.
Po wojnie Garwolin zaczął się powoli odbudowywać. W 1958 r. liczył 750 domów i 6723 mieszk.; oddano do użytku szpital powiatowy; w 1954 r. powstał tu dom kultury. W 1961 r. liczba mieszk. wynosiła 7159.
Żelechów
ŻELECHÓW — miasto w pow. garwolińskim przy szosie łączącej Łuków z szosą Warszawa—Lublin; 12,9 km2. 3,5 tys. mieszk., w tym 1,7 tys. mężczyzn (1966).
Miasto położone jest na pograniczu trzech przylegających do siebie powiatów, a mianowicie: garwolińskiego, łukowskiego i ryckiego.
Pierwsza wiadomość o wsi Żelechów będącej własnością rodu Ciołków pochodzi z 1282 r. Wkrótce potem erygowano tu parafię. Król Kazimierz Jagiellończyk nadał prawa miejskie w 1447 r. Przywilejem tym zezwolono na odbywanie jarmarku i cotygodniowych targów oraz zwolniono mieszkańców od myt i ceł w Koronie. Król Zygmunt Stary ustanowił drugi jarmark. Miasto należało wówczas do znaczniejszych miejscowości w pow. stężyckim woj. sandomierskiego. Nadane przywileje oraz korzystne warunki okolicznych wsi dla hodowli bydła i owiec, spowodowały rozwój rzemiosła garbarskiego, rymarskiego, kuśnierskiego a przede wszystkim szewskiego. Produkcja butów prowadzona była na dużą skalę. Buty rzemieślników żelechowskich wędrowały na Ukrainę i do dalszych rejonów Rosji.
W okresie wojny północnej — w pocz. XVIII w. — miasto uległo całkowitemu zniszczeniu, a ludność dziesiątkowały klęski głodu i zarazy.
Przywileje nadane przez Królów Augusta II i Augusta III starały się dźwignąć miasto z upadku. W latach 1792-95 dokonano przebudowy i regulacji Żelechowa. W okresie 1815—1842 Żelechów był miastem powiatowym w woj. podlaskim. W 1810 r. — 1.864 mieszk. w 1830 r. — 4.882. W powstaniu 1863 r. miasto utrzymywało własnym kosztem szpital dla powstańców. W 1867 r. miasto stało się własnością rządu. W 1880 r. pożar zniszczył połowę zabudowy. W 1910 r. 7.771 mieszk.
Od wojny 1914 r. produkcja butów spadła do możliwości napełniania rynku miejscowego. Ponieważ było dużo szewców, w latach międzywojennych została uruchomiona wytwórnia butów dla wojska zatrudniająca ok. 100 osób. Prócz rzemiosła szewckiego był tu dobrze rozwinięty (w okresie przed II wojną było 780 zakładów handlowych i rzemieślniczych) prywatny i spółdzielczy handel. W 1939 r. — 9.000 mieszk.
W okresie II wojny zniszczono 200 budynków. W 1942 r. hitlerowcy rozstrzelali 800 Żydów, resztę tj. 3.200 wymordowali w Treblince.
W Żelechowie istnieją tylko dwa niewielkie zakłady pracy: Spółdzielnia Pracy Szewców „Piechur” zatrudniająca ok. 200 ludzi, w tym połowę kobiet oraz GS „Samopomoc Chłopska” zatrudniająca 120 osób. Prócz tego są 52 rzemieślnicze zakłady usługowe.
W Żelechowie istnieją 4 stale szkoły. Liceum Ogólnokształcące i Szkoła Podstawowa, mieszcząca się w nowowybudowanym gmachu, Technikum Geodezyjne (oczekujące na nowy budynek) oraz Zasadnicza Szkoła Zawodowa o zasadniczych kierunkach — metalowym, ślusarskim i mechanizacji rolnictwa. Przy Technikum Geodezyjnym jest prowadzona Szkoła Przysposobienia Rolniczego. W wymienionych szkołach pobiera naukę ok. 1500 młodzieży. Jest to młodzież w większości zamiejscowa, dojeżdżająca do szkoły codziennie autobusami lub rowerami, a część zamieszkała w Żelechowie w istniejących internatach-budynkach nie nadających się do tego celu. Dużo młodzieży przebywa na stancjach prywatnych.
Budownictwo współczesne nie jest zbyt duże. Po wojnie pobudowany został jedynie budynek liceum, ośrodek zdrowia, punkt weterynaryjny oraz dwa pawilony mieszkalne o 16 lokalach. W najbliższym okresie miasto ma uzyskać w ramach deglomeracji 1 zakład metalowy, który będzie mógł zatrudnić ok. 250 osób. Prowadzone są starania o uzyskanie gazu ziemnego z żyły Gończyce-Huta Szkła Dąbrowa. Mimo wielu starań do tej pory Żelechów nie mógł nic więcej uzyskać. Nadwyżka siły roboczej dojeżdża do pracy w Puławach, Dęblinie, Garwolinie i w Warszawie. W granicach miasta 430 indywidualnych gospodarstw rolnych o przeciętnej wielkości 1,5 ha. Miasto ma 1 kino (160 miejsc).
W naszym mieście żyli i mieszkali m. in.: prezydent Warszawy Ignacy Wyssogota Zakrzewski, Joachim Lelewel który był posłem ziemi żelechowskiej, Romuald Traugutt dyktator powstania styczniowego.
Skład Miejskiej Rady Narodowej: 25 radnych w tym 5 kobiet.
Przewodniczący — Feliks Włodarczyk od 1958 r.
Sekretarz — Stanisław Mędrzejewski od 1961 r.
