Za zgodą Biblioteki Kórnickiej udostępniamy skany „Akt Szkoły Parobczej na Podzamczu w Maciejowicach w Dobrach JW. Hrabi Ordynata Zamoyskiego przepisane przez praktykującego w tejże Szkole Stefana Zarębę dnia 15 Czerwca 1829 r.”
Wyciąg z Akt Szkoły Parobczej na Podzamczu w Maciejowicach
Skarb JWgo Ordynata Zamoyskiego chcąc przyjść w pomoc wielu ubogim ludziom zawodu rolniczego, a mianowicie młodym chłopcom, którem Rodzice, lub Krewni niesą w stanie sami z siebie dać sposobu do życia, założył znacznem kosztem w Dobrach Maciejowickich na Folwarku Podzamcze zwanym, do której się przyjmuje młodzierz płci męzkiej od lat 12 do 20 i usposabia na dobrych i rządnych gospodarzy wiejskich, na ludzi, którzyby w tym zawodzie umieli wszystkie zatrudnienia, z życiem ich nierozerwalnie związek mające, dobrze wykonywać, a przez to i byt swój polepszyć, i życie przyjemniejsze uczynić, co aby tym większym skutkiem osiągnięte bydź mogło dla lepszego robót ręcznych pojęcia, godziny od tychże robót wolne poświęcone są w tej Szkole na rozwinięcie władzy umysłowej i obeznanie człowieka z najbliższemi powinnościami jego to jest: Religią i towarzyskiemi obowiązkami, tym więc końcem uczy się młodzierz, prócz robót w gospodarstwie rolniczem nie uchronnych, czytać, pisać, i rachować tylko o ile te nauki z ich wiejskiem pożyciem stosunek mieć mogą i okazują się użytecznemi. – Wiele już w tej Szkole zbawiennych jej skutków doświadczać zaczęło, aby zaś powszechniejszemi się stały, otwarte jest w niej miejsce na Uczniów 24. która to liczba w miarę ubywania po skończonej nauce co rok dopełnioną bydź może. Zważywszy więc tak widoczne pożytki tej Szkoły N:N: i Jego Rodzice lub Krewni N:N: pragnąc korzystać z dobroczynnej jej Instytucyi, prosi v proszą, aby mógł bydź do niej przyjętym, do której to proźby przychylając się Skarb JWgo Zamoyskiego rzeczonego N:N: do Szkoły Podzamcza przyjmuje i w tejże go pomieszczą, lecz iżby i jedna i druga strona zawodu nie doznała, a nadewszystko Skrab JWgo Zamoyskiego przez nie wytrwałość wchodzących do niej Uczniów, na niepotrzebne wydatki wystawionym niebył, następująca pomiędzy tymże N:N: a Skarbem wymienionym zawiera się Umowa:
Arty: I. Zatrudnienia w tej Szkole czyli Nauki
- Nauka praktyczna Rolnictwa, Ogrodnictwa, do czego należy szczepienie drzewek i chowu bydła.
- Stawianie domówi z ziemi bitej, murowanie na glinę i wapno fondamentów komina.
- Roboty Stelmaskie jak to: Naprawa narzędzi Rolniczych, i robienie onych, naprawa narzędzi Ogrodniczych jak to: Naprawa i robienie taczek lepszych, grabi, łopatek, itp.
- Ciesielski i grube Stolarstwo
- Brukowanie
- Grabarka
- Kręcenie powrozów
- Dobijanie dachów Gącikami
- Plecenie koszyków różnego rodzaju oparzanych bez kory, ordynaryjnych i porządnych do czego także należy plecenie wasągów do bryczek z korzenia sosnowego.
- Chodzenie około pszczoł.
- W czasie od robót ręcznych zbywających, Czytanie. Pisanie i Rachonki.
Tych więc rzeczy N:N: przez używanie go do robót folwarcznych w polu i domu, uczyć się będzie z należytą pilnością i powolnością tego, kto do ich udzielania w tejże Szkole będzie przeznaczonym.
Im większej pracy i starania dołoży, tym większy pożytek odniesie, i tym lepszy los na przyszłość obiecywać sobie może.
Arty:2. Roboty sobie wybierać nie będzie mu wolno, lecz te wykonywać, która mu przeznaczoną będzie. Wszak do wszystkich używanym będzie, aby się wszystkich nauczył.
Arty:3. Czas do ich nauczenia się i wybicia w Szkole jest oznaczony lat 6 do 10 (zależyć będzie do większej lub mniejszej pilności i zdolności uczącego się) na taki więc przeciąg czasu, to jest na lat 10 zawiera się z N:N: niniejsza umowa.
Arty: 4. Póki N:N: w Szkole zostawać będzie, dostanie żywność, pomieszkanie, opał i odzież stosowną do Stanu.
Arty: 5. Prócz tego po upłynnionych latach Nauki N:N: dostanie zasiłek Zp 200 a to w różnych narzędziach Gospodarskich, w Szkole przysposobionych, i bydle, lecz to pod waronkami niżej opisanemi.
Arty: 6. Nie tylko zamiarem tej Szkoły jest zrobić każdego Ucznia jej mądrym, moralnym człowiekiem i sposobić do tylu zatrudnień w życiu jego użytecznych, ale nadto w skutek tego gdy ze Szkoły wyjdzie, dać mu pewny sposób do życia, to jest: osadzić go na Gospodarstwie, aby z niego nieustając w swej pracy i korzystając z zręczności, której w Szkole nabył, z tym większą pociechą, mógł zbierać owoce onych, kosztować i życie swobodniejsze prowadzić.
Arty: 7. a Więc: N:N: po wyjściu ze Szkoły dostanie od Skarbu prócz powyższych Zp 200 w sposób w Arty: 5. opisanym.
1. Grontu morgów 4. 2gie Łąki morgi ½. 3cie Chałupę ¼ część na czterech gospodarzy wystawioną. 4te Wolność paszenia bydła sztuk 2 wraz z wiejskiemi. 5te Ogrodu morgę Chełmińską 1. Wolno mu będzie trzymać wieprza 1 lecz w domu w chlewie, aby tym sposobem zapomożony mógł się ożenić i gospodarstwo rozpocząć (osadnik N:N: pojąć będzie winien za Żonę kobietę lub dziewkę taką, któraby umiała prząść na kołowrotku.
Arty: 8. Nadto dla polepszenia bytu ciągnąć będzie mógł korzyśc ze swego przemysłu i sposobienia nabytych w Szkole, czy to przez robienie różnych narzędzi rolniczych, lub prace rękodzielne, czy też przez najmowanie się do robót jego umiejętności odpowiadających, a których Skarb zawsze potrzebuje, i pole do uczciwego zarobkowania otwiera. Wszak do dobrodziejstwa tym Artykułem objętego ten tylko mieć będzie prawo, kto naukę ukończy i da dowody dobrego sprawowania się przez cały przeciąg pobytu swego w Szkole. Jeżeli więc rzeczywiście takiem się okaże N:N:
Arty: 9. Po wyjściu ze Szkoły zawarty z niem zostanie o powyższą osadę Kontrakt, mocą którego zaraz na gospodarstwie osadzonym zostanie z pożytkami w Artykule poprzedzającym wymienionemi, którego to Kontraktu następujące będą waronki: Za użytkowanie morga Chełm grontu opłacać będzie osadnik rocznie Zp 5. ½ morga Łąki Zp 2 ½. Jeżeliby niemogł nabydź domu, opłacać będzie Komornego Zp 10 od sta w stosunku ceny domu, co wypadnie mniej więcej Zp 50 na rok.
Za drzewa Opałowego twardego sąg kubiczny fur 8 miękkiego fur 4. Będzie obowiązany nająć się do żniwa Skarbowego dni 10 a f 1
(pierwszego roku dostanie gronta zasiane, lecz za to odrobi dni w stosunku należącego do niego czynszu, dopóki zgory nie będzie w stanie opłacać go)
Gdyby więcej bydła utrzymywał jak sztuk 2 naten czas powinien więcej nad 2 po Zp 10 rocznie. Według wyrachowania czynsz powyższy wynosić będzie mniej więcej Zp rachując w to już i Komorne z domu.
Zarobek zaś, który w dobrach mieć będzie mogł najmniej Zp 228 mieć może.
Arty: 10. Kontrakt taki zawarty zniem zostanie na lat 12. który, gdyby ani jedna ani druga strona rokiem w przód niewypowiedziała przedłużonym będzie na drugie lat 12 itd. Jeżeliby miał swój dom opłacony, a Skarb osadę wypowiedział mu na ten czas tenże Skarb wartość domu opłaci mu. Jeżeliby zaś on wypowiedział zwrotu wartości domu upominać się będzie od tego kto jego miejsce zajmie.
Arty: 11. Jest w Dobrach zaprowadzony zakład zbóż, czyli magazyn włościański do którego każdy włościanin gospodarz co rok pewną ilość zboża dawać winien, aby w czasie nieurodzaju nadzwyczajnego, lub przypadku, z tegoż zasiłek na zasiew mogł uzyskać. Do tego więc i N:N: po upłynnionych latach 12. składkę dawać obowiązany będzie aby także w potrzebie tego dobrodziejstwa mogł uzyskać.
