Indeksacja każdej parafii odsłania nowe informacje. Są one zawarte w aktach ślubów, zgonów. Kiedy je odczytamy i powiążemy z wydarzeniami, rodzinami zaczynają opowiadać nam swoją historię. Po oddaniu indeksacji parafii Borowie w 2020 r. wsiąkłam na dłuższy czas w ich odczytywanie, robiąc drzewa genealogiczne dla siebie, znajomych, rodziny. Przez rok powracałam do niej próbując jeszcze raz znaleźć brakujące dane. Z czasem zaczęłam wczytywać się w inne akta próbując znaleźć te, które powiązane są z wydarzeniami historycznymi. Moją uwagę zwróciły dwa akty zgonu z 1863/38 , 39. Oba dotyczyły okresu, w którym rozgrywały się na tym terenie wydarzenia związane z powstaniem styczniowym.
1863/38. Borowie. Anioł Walerian (26 lat) – rodz.: oj. niewiadomy i matka niewiadoma. Małż.: Florentyna Czesniakowska. Data śmierci: 19 listopada. Uwagi: zabity podczas potyczki z oddziałem wojsk rosyjskich w lesie borowskim, rodem z Warszawy, rodzice niewiadomi, pisarz prowentowy w Milanowie (gubernia warszawska).
Indeksy z metryk kościelnych parafii Borowie 1710-2013, GGI
1863/39. Borowie. Talma Aleksander (21 lat) – rodz.: Franciszek i Karolina Michałowicz. Małż.: b.d.. Data śmierci: 19 listopada. Uwagi: zabity podczas potyczki z oddziałem wojsk rosyjskich w lesie borowskim, zamieszkały przy rodzicach, zarządcach folwarku Poręby (pow. stanisławowski, gub. warszawska).
Indeksy z metryk kościelnych parafii Borowie 1710-2013, GGI
Informacje o zmarłych musiał, najpewniej, przekazać księdzu Janowi Grzegrzółce, ktoś znajomy zmarłych. Zawierały, bowiem ich dane osobowe, dane rodziców, żony. Zaciekawiły mnie, zaczęłam szukać informacji w Internecie, na stronach związanych z powstaniem i w publikacjach.
Niestety na cmentarzu w Borowiu nie zachowały się groby Waleriana Anioła i Aleksandra Talmy. Czas zatarł wspomnienia mieszkańców parafii. Zaciekawiona, zaczęłam szukać informacji, gdzie dokładnie mogła mieć miejsce wspomniana w aktach potyczka. Akta przeglądałam w styczniu 2021, już po rocznicy powstań. Akurat w sieci krążyła mapa z zaznaczonymi miejscami bitew i potyczek 1863-1864 w Królestwie Kongresowym.
Z ciekawości sprawdziłam, czy jest na niej zaznaczona potyczka, w której zginęli Talma i Anioł. Nie znalazłam jej na tej mapie. Nie ma też o niej wzmianki w monografii o Borowiu, gdzie informacje na temat powstania styczniowego kończą się w 1863 r. w marcu. Nie wspomniano o potyczce w lasach borowskich, w listopadzie 1863 r. , choć jest informacja o tym, że oddziały powstańcze dość często przechodziły przez te tereny . Miejscowy proboszcz często przyjmował u siebie powstańców.
Dopiero krótka wymiana informacji, ze znajomymi, przybliżyła temat. W opracowaniu Zbigniewa Gnata-Wieteski „Lata manifestacji i walki 1861-1864” czytamy:
Tydzień później, 19 listopada silna kolumna płk. Brinkena (600 piechoty, 300 ułanów i kozaków) walczyła pod Chrominem prawdopodobnie z oddziałem jazdy ppłk. Władysława Pogorzelskiego (…)
Gnat-Wieteska Zbigniew, Lata manifestacji i walki (1861-1864), Garwolin 1984
Zawarte w książkach informacje lokalizują bitwę 20.11.1863 r. pod Żelechowem (oddalonym od Borowia o 20 km) i potyczkę pod Chrominem w dniu 19.11.1863 r. W przypisach tego opracowania wymieniony jest tylko jeden ze zmarłych powstańców – Aleksander Talma.
Ta zachęciło mnie do dalszych poszukiwań. Wieczorami, po pracy, dalej przeglądałam strony w Internecie wyszukując opracowań o powstaniach i powstańcach. Tak trafiłam na stronę Genealogia okiem, gdzie są wymienieni obaj zmarli, ale bez imion – Talma i Engel może Anioł, Anioł (co sprawia, że są dwie fiszki na nazwisko Anioł dla jednej osoby). Z drugiej strony zawierają inne ważne informacje.
Anioł
Genealogia Polaków, Katalog Powstańców Styczniowych
zdaje się właściwie Engel, z Poznańskiego, służył w oddziale Strzyżewskiego jako Żandarm narodowy. Przybywszy do dóbr Jańskiego w powiecie Łukowskim dla sądzenia jakiejś sprawy, niespodziewanie przez kozaków napadnięty, został zabity w Listopadzie 1863 r.
Talma
z powiatu Stanisławowskiego, jako żandarm narodowy, w majątku* Jańskiego w powiecie Łukowskim, dokąd przybył dla rozsądzenia jakiejś sprawy, napadnięty wraz z 10 towarzyszami przez kozaków i zabity w Listopadzie 1863 r.
Engel (może) Anioł
z poznańskiego, służył w oddziale Strzyżewskiego jako Żandarm Narodowy. Przybywszy do dóbr Jańskiego w powiecie Łukowskim dla sądzenia jakiejś sprawy, niespodziewanie przez kozaków napadnięty, został zabity w listopadzie 1863 r.
Władysław Strzyżewski
pruski poddany, dowodził dwoma partyjami żandarmów wieszających z których jedną sam uformował, 8 września powieszony (?)
Jak się okazało źródłem informacji był Katalog wystawy Powstanie Styczniowe na Podlasiu – Muzeum Okręgowe w Siedlcach Sławomira Kordaczuka. Oraz zbiór dokumentów Adama Słotwińskiego „Unia podlasko-chełmska od r. 1875-1885” – Spis alfabetyczny politycznych przestępców straconych w czasie ostatniego powstania w Królestwie Polskim w r. 1863-1864.
Strzyżowski (Strzyżewski) Władysław z poznańskiego – naczelnik oddziału żandarmów narodowych, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 8 września 1864 r
przewodnicyzamosc.pl
Z uzyskanych informacji można wnioskować, że oboje Aleksander Talma i Walerian Anioł służyli w Żandarmerii Narodowej w oddziale Władysława Strzyżewskiego.
Wymieniony w tych „fiszkach” Jański to zapewne Seweryn Jański, który nabył dobra Borowie wraz z wsiami Brzuza i Jaźwiny, 11.08.1863 r. od Jana Woyszczyka. Seweryn Jański był urzędnikiem Dyrekcji Głównej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie. Sam chyba rzadko przebywał w majątku Borowie. Mieszkał w Warszawie lub majątkach Kaleń, Żelazna . Żoną jego była Katarzyna Turobojska. W 1866 r. wydzierżawił dobra Borowie Edwardowi Czaplickiemu. Od 20.02.1872 r. właścicielem dóbr Borowie został Andrzej Jóźwicki. Sewery Jański zmarł w 1892 r.
Znając już nazwiska dowódców Talmy i Anioła łatwiej było znaleźć w sieci następne dane.
Działania jesienią 1863 roku Na jesieni 1863 roku powstańcy ponownie uaktywnili się pod Sobieniami i Osieckiem. W październiku 1863 roku we wsiach Sobienie Szlacheckie, Podbiel, Ponurzyca, Osieck i Pszonka stacjonowały oddziały żandarmerii polskiej Adama Bertrama. 15 października wysłano z Warszawy do organizowania nowego oddziału pod Osieckiem zasłużonego już powstańca, Pawła Landowskiego ps. Kosa, który stał na czele partii sztyletników, czyli zabójców politycznych wykonujących wyroki śmierci. Dołączył do nich oddział Władysława Strzyżewskiego.
Rombel Mariusz, Powstańcze epizody pod Sobieniami, Zeszyty Historyczne Ziemi Garwolińskiej nr 19, Garwolin 2013
Najnowsze wyszukane informacje, to opis tych wydarzeń przez korespondenta zamieszczony w Gazecie Warszawskiej z 21.11.1863, nr 2671, który pozwala przybliżyć kulisy wydarzeń w tych dniach.
Na podstawie danych zawartych w indeksach zgonów chciałam dowiedzieć się więcej o obu powstańcach. Kim byli, czy mieli rodziny, czy zostali po nich potomkowie.
Na stronie genealodzy.pl dopiero po kilku próbach znalazłam w par. warszawskiej pw. Św. Aleksandra w 1861 r. ślub Waleriana Aniołła z Florentyną Szcześniakowską. Poprawnie ich nazwiska podane są w akcie ślubu z którego wynika, że urodzony w Poznaniu z Józefa(cieśla) i Franciszki Bonikiewicz, podmajster mularski, lat 23 mający, zamieszkały w Warszawie, żona Florentyna Szcześniakowska ur. w Sieciechowie, guberni Radomskiej, c. Mikołaja (mieszczanina ) i Ewy Sikorskiej , już nieżyjących rodziców.
Wyszukałam też informację, że ich jedyny syn Waleryan, urodzony 28.11.1863 r. żył 15 min. W akcie jego zgonu, ojciec wymieniony jako zmarły oficjalista prywatny. Nie znane są jeszcze dalsze losy żony Waleriana – Florentyny z d. Szcześniakowskiej.
Księga zgonów 1862-64 r.
Dzięki podanym danym rodziców Aleksandra Talmy, na stronie genealodzy.pl znalazłam jego akt urodzenia. Aleksander Hilary Talm s. Franciszka , posesora Huty Moczydlińskiej (Huta Szkła) i Karoliny Michałowskiej. Dane w akcie są zbieżne z tymi podanymi w akcie zgonu.
Aleksander nie pozostawił potomstwa, ale miał liczne rodzeństwo: braci Leon Talm, Feliks Talm, Wiktor Talm. Rodziny Waleriana Aniołła i Aleksandra Talmy – siostry i bracia zapisani są w aktach małżeństw w Warszawie.
Z przytoczonych dokumentów widać, że była to jedna z wielu potyczek powstania styczniowego, a pamięć o niej zachowała się dzięki wpisowi w aktach zgonu, obu powstańców, przez ks. Jana Grzegrzółkę, proboszcza Borowia w latach 1856-1868.
Ks. Stanisław Grzegrzółka urodzony 14 grudnia 1818 roku w Gocławiu w parafii osieckiej, w rodzinie Marcina i Franciszki z Kuszpitów, był z pochodzenia mieszczaninem. Po ukończeniu czteroklasowego gimnazjum w Łukowie (1836 r.) wstąpił do seminarium janowskiego dostępując w 1842 roku święceń kapłańskich. Następnie pracował, jako wikary w Zbuczynie, Parysowie, Samogoszczy, Maciejowicach, a od 1856 roku był administratorem parafii Borowie, gdzie w 1861 roku brał udział w manifestacjach, podczas których unikał akcentów politycznych, ale uświadamiał chłopów. Dwa razy został aresztowany za przyjmowanie powstańców. Zmarł w Borowiu 27 września 1867 roku.
Rombel Mariusz, Patriotyczna działalność duchowieństwa okolic Goźlina w XIX w., Zeszyty Historyczne Ziemi Garwolińskiej nr 19, Garwolin 2013
Biografia i źródła:
– Indeksy z metryk kościelnych parafii Borowie 1710-2013, GGI
– wbc.poznan.pl
– Gnat-Wieteska Zbigniew, Dzieje Gminy Borowie, Pruszków 2006
– Gnat-Wieteska Zbigniew, Lata manifestacji i walki (1861-1864), Garwolin 1984
– Genealogia Polaków, Katalog Powstańców Styczniowych genealogia.okiem.pl
– przewodnicyzamosc.pl
– genealodzy.pl
– metryki.genealodzy.pl
– Zeszyty Historyczne Ziemi Garwolińskiej nr 19, Garwolin 2013
– Gazeta Warszawska, nr 1671, 21 listopada 1863 r.
– Lisiecka D. A. (red.), Gmina Jakubów. Alfabet wspomnień, Jakubów 2020.
– Archiwum Państwowe w Siedlcach
